Το Εβραϊκό Νεκροταφείο της Βέροιας

                               ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τους νεκρούς μας δείχνει τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τη μνήμη μας

Το παλαιό εβραϊκό νεκροταφείο βρίσκεται στα δυτικά του παραδοσιακού πολεοδομικού ιστού της Βέροιας και έξω από αυτόν, στη δυτική όχθη του ποταμού Τριπόταμος και σε απόσταση 500 μ. από την εβραϊκή συνοικία.

Στην αρχαϊκή, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή, ο χώρος βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης, καθώς δυτικά την Βέροια οχύρωναν οι απότομες όχθες του Τριποτάμου.

Στην θέση αυτή η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μεγάλο αριθμό ενεπίγραφων μακεδονικών βωμών, οι οποίοι πιθανολογείται ότι απάρτιζαν τα αρχιτεκτονικά μέλη του ειδωλολατρικού ιερού που ήταν αφιερωμένος στον Ηρακλή Κυναγίδα, ενώ στην ευρύτερη περιοχή ανακαλύφθηκαν λακκοειδείς τάφοι καθώς κι ένας διθάλαμος λαξευτός τάφος, ο οποίος ανάγεται με βεβαιότητα στους ελληνιστικούς χρόνους.

Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι η περιοχή χρησιμοποιούνταν ως χώρος ταφής τουλάχιστον από τους ελληνιστικούς χρόνους. Δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο ότι ο εβραϊκός πληθυσμός (Ρωμανιώτες), που είχε εγκατασταθεί στη Βέροια πιθανόν κατά τους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους, σίγουρα όμως κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και έως την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς (15^ος αιώνας), χρησιμοποιούσε την περιοχή ως χώρο ταφής. Είναι τεκμηριωμένο ωστόσο ότι ο συγκεκριμένος χώρος αποτέλεσε τη μοναδική νεκρόπολη της Ισπανοεβραϊκής (Σεφαραδίτικης) κοινότητας που εγκαταστάθηκε και άνθησε στη Βέροια από τον 16^ο έως και τον 20^ο αιώνα.

Το εβραϊκό νεκροταφείο κατελάμβανε αρχικά έκταση τουλάχιστον 20.000 τ.μ. και πιθανόν ακόμα μεγαλύτερη, μέχρι την εγκατάσταση στην περιοχή προσφυγικών οικογενειών από τον Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία (1914). Σταδιακά, από το 1914 και μετά, οι αυθαίρετες καταλήψεις από πρόσφυγες ακραίων τμημάτων του νεκροταφείου για την κάλυψη επειγουσών οικιστικών αναγκών, περιόρισαν την έκτασή του στα 13.500 τ.μ.

Η μεγάλη έκταση του νεκροταφείου σε σχέση με τα χριστιανικά ή και τα μουσουλμανικά αντίστοιχα, οφειλόταν στην θρησκευτική απαγόρευση της εκταφής των νεκρών, διότι, σύμφωνα με τους θρησκευτικούς κανόνες, ο τάφος θεωρείται χώρος ιερός (Γεν. μζ΄ 29,30 – Βασιλ. Β΄ ιθ 37) και η τυμβωρυχία πράξη ανοσιότατη κι απαγορευμένη (Ιερεμίας η 1), με αποτέλεσμα το νεκροταφείο να επεκτείνεται συνεχώς.

Το εβραϊκό νεκροταφείο έπαψε να λειτουργεί μεταπολεμικά, μετά τον αφανισμό το 1943 από τους Ναζί του μεγαλύτερου αριθμού των μελών της Κοινότητας της πόλης στα κρεματόρια του Άουσβιτς-Μπιρκενάου και την σταδιακή μετανάστευση των επιζώντων στο Ισραήλ κι αλλού.  Στην δεκαετία του 1970 εγκαταλείφθηκε οριστικά, και στη συνέχεια (το 1988)  το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδος και η εν αδρανεία τελούσα Εβραϊκή Κοινότητα της Βέροιας δώρισαν την έκταση στον Δήμο Βέροιας προκειμένου να διαμορφωθεί ως χώρος κοινής ωφέλειας.

Η επέμβαση στο χώρο ήταν καταστροφική. Κατασκευάστηκαν γήπεδο μπάσκετ και ποδοσφαίρου 5χ5 σε μια τεράστια έκταση του νεκροταφείου, με αποτέλεσμα να καταστραφούν εκατοντάδες ενεπίγραφες ταφόπλακες, οι οποίες παραχώθηκαν, πετάχτηκαν ή συντρίφθηκαν για την «εκκαθάριση» του χώρου. Ο δε οικίσκος που κατασκευάστηκε στην κορυφή ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε ως χώρος ενημέρωσης και μνήμης, σύμφωνα με τους όρους της δωρεάς.

Ένα εβραϊκό νεκροταφείο περιμένει την ανάδειξη του με ευαισθησία για να αποτελέσει τοπόσημο μνήμης.